Af en toe ontkomt er één. Akke Dahmes over bevallen op Terschelling door Annemarie Auwerda
Bevallen op Terschelling kan sinds een jaar of negen niet meer. Vroeger werden er op het eiland nog ‘gewoon’ kinderen geboren. Nu belt de kraamvrouw de huisarts als de weeën beginnen. Die komt langs en als het echt zover is, vliegt de kraamvrouw met de heli naar het ziekenhuis in Leeuwarden of Sneek. De kraamzorg komt pas in beeld als vrouw en kind weer terug zijn op de thuisbasis in Terschelling.
Op Terschelling is er nu nog één verloskundige, Noushka. Ze doet samen met de huisartsen de zorg voor en na de bevalling. Voor de bevalling gaan de kraamvrouwen ‘gewoon lekker naar de vaste wal’. Als het met de heli niet kan, dan met de reddingsboot. Want vanaf 2011 moeten vrouwen die bevallen binnen 45 minuten in het ziekenhuis kunnen zijn, om de kans op complicaties zo klein mogelijk te houden. De huisartsen van Terschelling besloten toen geen thuisbevallingen meer te doen, de reistijd maakte de 45-minuten norm onmogelijk bij spoed. ‘Maar af en toe ontkomt er één. Want mensen willen graag dat het kind op het eiland geboren wordt. Dan denken ze, ik bel zo laat mogelijk, dan kan ik niet meer weg.’ Dat is de laatste jaren niet meer gebeurd.
Een echte Terschellinger in Leeuwarden geboren en dan staat er geen Terschelling in je paspoort. Dat kan natuurlijk niet. ‘Terschelling wil geboortegrond in MCL’ kopte de Leeuwarder Courant in januari 2011. Jurrit Visser, de toenmalige burgemeester van Terschelling, had als oplossing bedacht dat er een verloskamer van het ziekenhuis van Leeuwarden Terschellings grondgebied zou worden. Het is er nooit van gekomen.
Woelige baren
De kraamverzorgster werd er vroeger door de huisarts wel als eerste op afgestuurd. Zo heeft Akke ook wel eens een bevalling alleen moeten doen. ‘Dat was heel in het begin. Ik geloof dat dat mannetje nu al in de 20 is. Dat gebeurt gewoon. We sturen Akke en dan horen we wel wanneer we moeten komen. Dit ging een beetje te snel. Het kopje kwam en ik dacht: zit er een navelstreng om het nekje, als de baby maar goed is. Doodeng en spannend. Het ging gelukkig goed. Het begon te huilen en dan was je helemaal blij.’
Dat kan nu niet meer gebeuren. En wat nu ook anders is: de zorg duurt korter en is lichter dan vroeger. Het hele huishouden werd vroeger door de kraamverzorgster gedaan. ‘Koken, strijken, wassen, ramen lappen.’ Daarbij komt dat de mannen nu meer meehelpen. Terschellinger mannen zijn heel zelfstandig. Ze zijn op de wal geweest voor hun studie, of zijn hier als zeeman gekomen. Die mannen kunnen alles. ‘Dat was vroeger op de wal wel anders. Een man kon niet eens een kop koffiezetten.’
‘Het is hier socialer dan aan de wal’
Akke zelf is geboren in Oppenhuizen, Friesland en ze heeft vanaf haar 22ste gewerkt als gediplomeerd kraamverzorgster in de Zaanstreek, Heerhugowaard en Terschelling. Niet geboren op Terschelling en volgens de eilanders is zij dan geen ‘echte’ Terschellingse. Dat onderscheid wordt op het eiland heel duidelijk gemaakt: pas als je er geboren bent dan ben je een ‘echte’. Ook al woont ze al meer dan veertig jaar op het eiland, ze blijft import. Akke hoor je daar niet over. Zij heeft het altijd naar haar zin gehad op het eiland en heeft de sociale saamhorigheid vooral als positief ervaren.
Ze woonde amper een jaar op het eiland toen ze zelf zwanger werd van een tweeling. Dat dacht ze tenminste. Bij een van de controles was de melding: ‘Ik zie allemaal armen en benen. Het zal wel een tweeling zijn.’ Daar ging ze van uit, en thuis stonden de spullen in tweevoud klaar: bedjes, kleertjes, alles. Maar als verrassing kwam er bij de bevalling nog een derde kind. Toen bleek wat de Terschellinger buren waard waren: ze kwam thuis en dacht hoe moet dat. De buren brachten de kinderen naar school, er was geld opgehaald en zo stond er een derde bedje en een droger klaar.
Het was Terschelling op zijn best: burenhulp in tijden van nood. Daar ontkomt niemand aan, geboren op het eiland of niet.
Annemarie Auwerda
Eilander portretten
Van 5 tot 9 oktober 2020 volgden veertien mensen uit heel Nederland in de Folkshegeskoalle Schylgeralân, de volkshogeschool van Terschelling, een schrijfcursus onder de titel Eilander portretten. In enkele dagen werden de cursisten voorbereid op een interview met een bewoner van het eiland die vrijwel zijn of haar hele leven op dit Waddeneiland heeft doorgebracht. Hieronder het resultaat van de interviews in de vorm van een geschreven portret en een column. De cursus wordt in oktober 2021 herhaald. Meer informatie op onze site “schrijfcursus Terschelling 2021”.
Henk Tameling, docent Stichting Over ’t Wad
