Op elk Waddeneiland is minimaal 1  school voor basisonderwijs.  Daarna wordt het wat lastiger op het Wad. Als het om voortgezet onderwijs gaat, hebben de jonge autochtonen van een Waddeneiland veel minder keuze dan de leerlingen aan de wal. De leerlingen van de Friese Waddeneilanden kunnen namelijk alleen naar een school voor vmbo: op Schiermonnikoog de Inspecteur Boelensschool, op Ameland de Burgemeester Waldaschool, op Terschelling ‘t Schylger Jouw en op Vlieland De Krijtenburg  die onlangs omgedoopt is tot De Jutter, een splinter nieuw modern, dus duurzaam schoolgebouw bij de Lutinelaan.

Hebben de jonge jutters van Vlieland en al die andere kinderen van de Waddeneilanden eigenlijk wel een goede toekomst op hun eiland? Meer dan de helft van de Nederlandse kinderen volgt een vmbo-opleiding, ongeveer 40% gaat naar een school voor havo of vwo.

Voor 4 van de 10 leerlingen is op een Waddeneiland dus geen passende opleiding. Zij zijn door het isolement van het eiland gedwongen, erg belangrijke jaren van hun ontwikkeling voor een deel onder hun niveau te studeren. Natuurlijk proberen de docenten op de eilander vmbo-scholen allerlei manieren hun havo/leerlingen uit te dagen om op hun niveau te presteren. Dat geldt meestal voor de eerste jaren van het voortgezet onderwijs.

De eilanderscholen hebben allemaal dezelfde onderwijskundige worsteling: Hoe bied je brede vakkenkeuzes op verschillende niveaus aan en hoe lever je voldoende onderwijskwaliteit als kleine (dorps-) school, op grote afstand van geschikte, beschikbare docenten? Het beperkte onderwijsaanbod is een realiteit waar de eilanders wel mee moeten leven. Met nogal wat gevolgen.

Rond hun 15e levensjaar stapt een groot aantal leerlingen letterlijk over naar een school op de wal voor havo/vwo-onderwijs. Zo zie je in Leeuwarden en Harlingen eilander leerlingen plaatsnemen in een vierde klas havo of vwo van een brede scholengemeenschap als Piter Jelles of Simon Vestdijk. Ze blijven daar dan door de week in een gastgezin of in een eigen accommodatie onder begeleiding van 1 of meerdere ouders. Een kostbare zaak die veel tijd en organisatietalent van jongeren en ouderen vraagt. Om nog maar te zwijgen over de sociaal-emotionele invloed die een dergelijke situatie op jonge kinderen en hun ouders kan hebben.

Een alternatief voor ‘dit gedoe’ zou afstandsleren kunnen zijn. Op die manier volgen havo/vwo-leerlingen in hun vertrouwde omgeving van het eigen eiland tot aan hun eindexamen op school en thuis  digitaal onderwijs op hun eigen niveau met docenten van de wal die op afstand beschikbaar zijn per Skype, mail en/of telefoon. Pogingen hiertoe zijn in het recente verleden op bescheiden schaal uitgevoerd en hebben nog niet tot pasklare en bruikbare oplossingen geleid.

Schiermonnikoog en Terschelling tenslotte herbergen nog twee unieke onderwijssoorten: op het eerste eiland zijn twee biologische veldlaboratoriums. De Rijksuniversiteit Groningen heeft een gebouw aan de oostkant van de polder, de Herdershut. Vroeger was daar de hut van de herder die met een kudde koeien de kwelder op ging. Het tweede laboratorium is van de Vrije Universiteit Amsterdam en staat in het Groenglop. De Amsterdammers hebben er een weerstation bij staan, aan het Kooipad. In beide gebouwen doen studenten en wetenschappers onderzoek. Januari 2019 kwam dit nog in het nieuws vanwege de ramp met het containerschip MSC Zoe: Onder leiding van de Rijksuniversiteit Groningen hebben marien ecologen uit heel Nederland afgelopen dagen op Schiermonnikoog uitgezocht wat de beste methode is om het plastic in kaart te brengen. Daarvoor hebben de onderzoekers een speciale app en site ingesteld. Hiermee hoopt de RUG een beter beeld te krijgen van de vervuiling in het Waddengebied, nadat vorige 291 containers van de MSC Zoe afvielen.

Terschelling spant wat onderwijs op de Friese Waddeneilanden de kroon: het beschikt op de locatie Dellewal over een dagopleiding op Hbo-niveau van topkwaliteit voor zeeofficieren, het Maritiem Instituut Willem Barentsz.  Kijken we naar alle Waddeneilanden in Nederland dan kan Texel niet onvermeld blijven met een een gerenommeerd wetenschappelijk onderzoeksinstituut: het NIOZ. Deze letters staan voor Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. Vanuit Texel en Yerseke doet men onderzoek in het binnen- en buitenland op het het terrein van biologie, fysica, chemie en geologie.