De Tweede Kamer vergadert binnenkort over de concessies voor de waddenveerdiensten.  Hebben de bewoners en andere gebruikers  hier invloed op? Is er ruimte voor een eigen eilanderveerdienst? De TESO is daarbij een veelgenoemd voorbeeld van hoe het anders zou kunnen. Over dit voorbeeld en de situatie met twee andere rederijen.

De Koninklijke N.V. Texels Eigen Stoomboot Onderneming (TESO) is  ruim honderd jaar geleden opgericht door de eilander huisarts Wagemaker. Vanaf 1907 verzorgt deze onderneming een veerdienst tussen het eiland en Den Helder. Tussen 1947 en 1965 onderhield de TESO ook een veerbootverbinding met Vlieland.

De aanleiding voor de oprichting was tweeledig. De nieuwe wet op het Postverkeer van minister Kraus zorgde voor betrouwbare postverzorging in het hele land, dus ook naar de eilanden. Het betekende o.a. het einde van het langzame postvervoer van Amsterdam, via Texel naar Vlieland (Het Posthuis) met paard en wagen en met eenvoudige boten.

De bevolking had in die tijd veel kritiek op de prijs en kwaliteit van de toenmalige rederij Alkmaar Packet van de firma Bosma. Dokter Wagemaker en anderen richten een vereniging en in 1908 een NV op voor een nieuwe veerdienst tussen Den Helder en Texel. Er werden 3.650 aandelen verkocht voor vijf of 25 gulden. Deze zijn in eigendom van zo’n 3100, grotendeels Texelse aandeelhouders. De NV heeft sindsdien geen nieuwe aandelen uitgegeven. Als er af en toe een aandeel wordt verkocht, dan gaat dat tegenwoordig tegen een aankoopprijs van enkele duizenden euro’s. Het gestorte kapitaal van 1907 staat nog steeds op de balans van de onderneming. Blijkbaar was de nieuwe NV zo succesvol dat de firma Bosma het grootste deel van haar klandizie verloor en zich uiteindelijk terugtrok tussen Den Helder en Texel en de TESO alleen overbleef.

Vijftien jaar later nam in 1923 de jonge Reederij G. Doeksen en Zoonen van Terschelling de Terschellinger Stoombootmaatschappij (TSM) met het schip Minister Kraus van de firma Bosma over. De TSM is tot op heden de naam van de veerdienst tussen Harlingen en Terschelling van  de Koninklijke Holding Doeksen BV.

TESO kenmerken 

De TESO is te typeren aan de hand van de volgende kenmerken.

1. Een NV met 3100 aandeelhouders; voornamelijk van het eiland zelf. De aandeelhouders bepalen op de aandeelhoudersvergadering het beleid van de veerdienst.
2. De NV kent geen winstoogmerk. De aandeelhouders hebben recht op twaalf gratis overtochten per jaar. Degenen die contant dividend wil ontvangen, krijgt een paar procent op een aandeel van 25 gulden; je kunt er aan boord een kop soep van kopen.
3. De positieve resultaten worden geïnvesteerd in het bedrijf zelf. In 2023 werden de TESO-bootkaartjes niet verhoogd. De prijsstijgingen op Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog bedroegen afgelopen jaar 8 tot 10%.
4. De NV bestaat uit twee bedrijven voor vervoer van passagiers en vervoermiddelen en voor de horeca.
5. De NV publiceert transparante jaarverslagen die op internet in te zien zijn.

 

Doeksen en Wagenborg

Als je de NV TESO  met de twee andere waddenrederijen vergelijkt, dan valt het volgende op.

1. Wagenborg (1898) en Doeksen (1908) zijn besloten familiebedrijven. Het rendement vloeit naar de private eigenaren op de vaste wal.
2. Deze bedrijven zijn holdings met deelnemingen in andere bedrijfstakken en in andere delen van Nederland en het buitenland.
3. De twee familiebedrijven publiceren geconsolideerde jaarverslagen van alle onder hen vallende dochterbedrijven en deelnemingen. Voorbeeld: de moedermaatschappij Doeksen BV kent negen ‘dochters’ met eigen bv’s bijvoorbeeld voor horeca, schoonmaak, onroerend goed, vrachtvervoer, passagiersvervoer. Het werkelijke rendement van de afzonderlijke veerdiensten in het Waddengebied is daardoor voor buitenstaanders niet vast te stellen.

Conclusies

De TESO is een overzichtelijk bedrijf van en voor de eilandbewoners dat het rendement investeert in de veerdienst. De aandeelhouders kunnen invloed uitoefenen op het beleid van de NV. Er is sprake van een vorm van participatie van eilandbewoners in het bedrijf. De verantwoording is transparant.

Wagenborg en Doeksen zijn besloten vennootschappen. Het rendement blijft in de familie en wordt gebruikt voor investeringen en deelnemingen in uiteenlopende bedrijfstakken en voor dividenduitkeringen aan de familieleden/eigenaren. De eilandbewoners hebben een geringe mate van invloed op de bedrijven door middel van klantenpanels. De financiële verantwoording is niet transparant.

Kernvragen

Er resten wat mij betreft twee kernvragen:

1. Waarom faciliteert de overheid geen initiatieven zoals op Ameland waar gepleit wordt voor een TESO-model?
2. Waarom maakt de overheid niet serieus werk van openbaar vervoer voor de waddenveerdiensten, op rijks- of provinciaal niveau?

De Tweede Kamer vergadert 4 april over dit onderwerp.  Er zijn binnenkort twee bijeenkomsten over bovenstaande vragen: 26 maart  op Ameland (Ballum)en op 17 april op Terschelling ( Midsland)

Bron: Henk Tameling, De slag om de veerboten ( 2023)  www.uitgeverijlouise.nl