Wie zijn de iconen van het Wad: de oprichter van de Waddenvereniging, Jan Wolkers, Jan van Vlieland, Hessel van Terschelling, Sytze Schut van Schiermonnikoog of Lenie’t Hart? Wie en wat bepalen eigenlijk of iemand een icoon is? Aflevering 10 over twee waddenkunstenaars
We genieten allemaal op onze eigen manier van de wadden. Toeristen genieten van hun vrije tijd in de natuur, ondernemers verdienen er hun brood en kunstenaars laten zich inspireren door het landschap van de Waddeneilanden en de zeeën eromheen. Een grote groep noordelijke kunstenaars streek de laatste decennia tijdelijk op een eiland neer. Hun schilder- en andere werken getuigen nog steeds in musea, particuliere collecties en in boekvorm van hun liefde voor het Wad. We nemen enkele beeldende kunstenaars onder de loep die mede door hun waddenliefde bekend zijn geworden bij het publiek.
Han Steenbruggen, directeur van Museum Belvédère in Heerenveen stelt in een essay over de moderne landschapskunst in Noord- Nederland: ‘Vooral na 1950 mogen de wadden zich verheugen op belangstelling van beeldende kunstenaars, maar van alle Waddeneilanden en -kuststreken kent Ameland de rijkste schilderkunstige geschiedenis.’ Enkele voorbeelden van deze waddenkunstenaars zijn de Amelander Leendert Scheltema (1876-1966), Jan Wiegers (1893-1959), Johan Dijkstra (1896-1978), Jan van der Zee (1898-1958) en Germ de Jong (1886-1967). Ze waren allen lid van de Groninger kunstenaarsvereniging De Ploeg of de Bergense School.
Ameland
Van voor de tijd van De Ploeg is Tames Oud (1895-1953). Hij werd geboren in Nes op Ameland waar zijn vader in de scheepsbouw werkzaam was. Al vroeg was duidelijk dat Tames van tekenen hield, maar van een opleiding in de kunsten kon geen sprake zijn. Het gezin bestond uit twaalf kinderen van wie Tames de jongste was en de familie Oud had het niet breed. De kleine Oud werd al vroeg naar zee gestuurd, zoals zoveel jongens van het eiland. Ze kwamen op de koopvaardij of op de haringloggers terecht. Tames werd eerst visserman, stoker op de koopvaardij en later kroegbaas in Brussel. In zijn vrije tijd pakte hij het potlood of penseel. Hij tekende graag vissers en vissersvrouwen, boerderijen, vee en havens. Oud was bevriend met Johannes de Jong die later kardinaal zou worden. Ze waren ook achterneven van elkaar.
Hoewel hij het eiland al op 19 jarige leeftijd verliet, en lange tijd in Brussel woonde, herinneren vele door hem geschilderde onderwerpen aan zijn jeugd op het eiland. Als schilder vervaardigde hij fraaie landschappen, zijn tekeningen tonen vaak boerderijen, vee en vissers aan het werk en dan was hij ook nog een virtuoos in de techniek van de linoleumsnede en houtsnede. Zijn werken hangen in de belangrijke musea van Nederland en in onder meer Brussel en New York. Ook de Gemeente Ameland heeft een aantal werken in bezit.
Schiermonnikoog
Beeldhouwer, graficus en schilder Jan Loman (1918-2006) kwam vaak en met veel plezier op Schiermonnikoog. Hij is bij waddenliefhebbers vooral bekend door zijn ondertussen iconische logo van de Waddenvereniging.
Ook voor natuurorganisaties als de Werkgroep Noordzee, Werkgroep Eemsmond, Werkgroep Lauwersmeer en Milieufederatie Groningen ontwierp hij beeldmerken.
Loman dichtte ook en wel vooral haiku’s, de van oorsprong Japanse gedichten waarvan de eerste regel 5, de tweede regel 7 en de derde regel weer 5 lettergrepen telt. In april 2004 onthulde oud-minister van Verkeer en Waterstaat, Henk Zeevalking een door Loman geschreven haiku, bij de vuurtoren van Schiermonnikoog.
op eigen wijze
deelt het kustlicht de nacht in
zolang het opvalt
Haiku’s van zijn hand zijn ook te vinden op een granieten steen in de Kobbeduinen bij het baken.
het gestolde land
ligt afgewend van wierden
en wisselend tij
#
bij opkomend tij
werden tekens uitgewist
indrukken bleven
Loman was lid van kunstgroep Nu, die zich vanaf 1959 afzette tegen de bekende kunstenaarsvereniging De Ploeg. Er zaten veel oud-Ploegleden bij, die uit onvrede waren vertrokken, zoals Jan Jordens en Jan van der Zee. Nu was bijzonder actief van 1959 tot 1970. Bij het tienjarig bestaan, in 1969, had de groep een tentoonstelling in het Groninger Museum, getiteld ‘Wad Nu’, die diverse aantastingen van het milieu aan de orde stelde.
Paerdemarct Fundatie
Jan Loman heeft veel geëxposeerd in binnen- en buitenland. Daarnaast verzamelde hij ook veel werk van anderen. In 1992 besloot hij om dat onder te brengen in de stichting Paerdemarct Fundatie, die het via exposities verkoopt en de revenuen beschikbaar stelt voor ideële doeleinden op Schiermonnikoog. Zo werd het woordenboek van het Schiermonnikoogs mogelijk gemaakt en werd steun verleend aan het eilander schrijvers- en dichtersfestival Schrijvers om de Noord.
Bronnen voor dit artikel: Persbureau Ameland, Jan Abrahamse, Noorderbreedte 1998/34, Han Steenbruggen, Tijdschrift Museum Belvedère nummer 18