Ruim twee miljoen reizigers bezoeken elk jaar Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Texel ontvangt er ongeveer een miljoen. De enige manier om op vaste tijden de eilanden te bereiken is met een veerboot van Rederij TESO (Texel), Rederij Doeksen (Vlieland, Terschelling) en Rederij Wagenborg (Ameland, Schiermonnikoog).

Meer dan honderd jaar hebben deze rederijen een monopoliepositie op het Wad. De twee nieuwe bewindslieden van de PVV op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Barry Madlener en Chris Jansen, hebben binnenkort een uitdagende vraag te beantwoorden: behouden met name Doeksen en Wagenborg deze positie of moeten zij binnenkort het veld ruimen voor andere reders, bijvoorbeeld Chinese, Griekse of Duitse?

Het vervoer van passagiers en vracht op de Waddenzee van en naar de Waddeneilanden is met een Nederlandse concessie tot 2029 geregeld. Aangezien de Waddenzee een internationale zee is- zij strekt zich uit van Nederland tot en met Denemarken- zijn er ook Europese wetten en regels van kracht. De Nederlandse overheid startte het afgelopen jaar de procedures om in 2025/2026 de aanbesteding te doen voor nieuw uit te geven concessies met uitzondering van Texel. De TESO-constructie met ruim 3000 eilander aandeelhouders mag blijven voortbestaan.

Uitgangspunten

De aanbestedingen vinden plaats op basis van uitgangspunten waar een concessiehouder aan moet voldoen. Denk aan betrouwbare dienstverlening, frequentie van de afvaarten, soorten vervoer en duurzaamheid. Als het aan de eilander gemeentebesturen ligt, komt daar (voor het eerst) ook zeggenschap bij voor de eilander gemeenschappen over het waddenvervoer en de status van openbaar vervoer voor deze passagiersschepen. De eilander bestuurders betwisten de budgetneutraliteit van het Rijk. Volgens hen moet het rijk financieel bijspringen om duurzame doelstellingen te halen. Ook vinden ze dat de winst op de exploitatie van de veerdiensten ten goede komt aan de eilanden zelf.

NSC?

De belangen zijn groot voor de ruim 10.000 eilandbewoners, de miljoenen toeristen per jaar, de werkgevers en werknemers van de rederijen en voor het unieke natuurgebied van de Wadden. Op het ministerie zijn de eerste lobbyisten al gesignaleerd die de rederijen inzetten om hun belangen te behartigen. Van PVV, VVD en ook BBB weten we dat ze tevreden zijn met de huidige situatie. De NSC van Pieter Omtzigt heeft zich nog niet publiekelijk uitgesproken over de toekomst van de veerdiensten op het Wad.

Luisteren naar de bevolking

Na de zomervakantie zal duidelijk worden of het nieuwe kabinet zich aan de Europese regels houdt wat betreft mededinging en vrije concurrentie. Op zich is dat begrijpelijk maar de bewindslieden zouden ook goed kunnen luisteren naar wat veel gebruikers willen. Als ze dat laatst zouden doen dan:

• krijgen de reizigers invloed op uitvoering van het beleid (reistijden, hoeveelheid afvaarten, kwaliteit dienstverlening, aanbod horeca);
• kunnen eilandbewoners tegen een nader vast te stellen prijs aandelen verwerven in de rederij-ondernemingen die de concessie verwerven;
• doneren de concessiehouders uit hun rendement boven een afgesproken percentage jaarlijks een bedrag per gemeente aan een eilander investeringsfonds en
• krijgen de Autoriteit Consument Markt en de Rekenkamer van de Provincie Fryslân inzage in de financiële jaargegevens van de concessiehouders bij voorstellen voor tariefsverhoging.

Een TESO voor de Friese eilanden ?

In zo’n situatie kunnen vast heel veel gebruikers leven met voortzetting van de huidige praktijk, zij het onder andere voorwaarden. De tijd is rijp voor vermaatschappelijking van private ondernemingen met een publieke functie zoals de traditionele vervoersdiensten op het Wad. Een soort TESO voor de Friese Waddeneilanden. Openbaar vervoer uitgevoerd door Doeksen en Wagenborg met zeggenschap voor de gebruikers. Durft de PVV deze koers aan?

Henk Tameling, schrijver van De slag om de veerboten (2023)