Dag 6

Met de kachel op 20 graden jut ik door de nieuwsberichten van de afgelopen vijf dagen. Wat gebeurde er wel en wat niet? Wat valt me op? De wind huilt om mijn goed geïsoleerde tussenwoning. Op een paar uur autorijden en varen van het rampgebied  in de Wadden stormt de noordwestenwind met een snelheid van 100 km per uur. De golven boven de Waddeneilanden  zijn zo’n 10 meter hoog lees ik op Twitter. Het waddenwater bereikt bijna de Dorpsstraat van Vlieland, zie ik live op Instagram. De coupures zullen wel dicht moeten.

Op hoop van zegen, schreef  Herman Heijermans in 1900 over jonge en volwassen zeelieden die na een storm op een krakkemikkig schip niet terugkeren bij hun geliefden. Mensen opgeofferd voor de verzekeringspremies van  reder en  scheepseigenaar Bos. De zee geeft, de zee neemt. In de haven lopen meisjes en vrouwen in zwarte kleding. Iedereen zwijgt. Ruim honderd jaar geleden.

2019 is koud een dag oud of 281 containers stuiteren over boord van het containerschip MSC Zoe, eigendom van miljardair Gianluigi Aponte. De metalen kisten belanden voor het grootste deel op de bodem van de Noordzee, een deel bereikt het goudgele zand van kilometers lange stranden. De wegwerpboxen van onze consumptiemaatschappij verspreiden zich over een uniek natuurgebied met meer dan 10.000 verschillende soorten planten en dieren. Er ging geen man over boord, er wordt geen vrouw vermist. Het is stil op het Binnenhof. De natuur heeft geen stem.

Ziek

Duizenden eilandbewoners, badgasten, vrijwilligers en honderd militairen van de wal maken in stilte zij aan zij meter voor meter de stranden schoon. Nederlandse vissers uit het noorden nemen zelf het initiatief tot opruimacties op zee. Burgerinitiatieven worden onder de noemer van HelpWad gepresenteerd. De Nederlandse regering  zou zondag haar gezicht op dag vier van de ramp laten zien in de persoon van één bewindsvrouw. Maar minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen bracht zondag toch geen bezoek aan Schiermonnikoog: zij was ziek. Er kwam niemand voor haar in de plaats. De regering heeft geen gezicht, in een natuurgebied.
Bloemendaal
Over een totale lengte van zo’n 100 kilometer zijn de stranden van Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog zichtbaar en onzichtbaar vervuild. Rekenen we de lengte van de onbewoonde eilanden en de zandplaten mee, dan is deze afstand vergelijkbaar met de afstand tussen Den Haag en pak hem beet Callantsoog. Stel dat de stranden van Kijkduin, Scheveningen, Zandvoort, Bloemendaal, IJmuiden, Egmond, Bergen, Castricum, Petten dagen en weken lang vol  zouden liggen met  natte, kapotte consumptieartikelen van Action, Blokker, Gamma, Ikea, Karwei, Kia en met tonnen plastic verpakkingsmateriaal, papier, karton, piepschuim en een paar honderd kilo gevaarlijke stoffen, hoeveel  selfies zouden er gemaakt zijn van ministers, Kamerleden en Bekende Nederlanders in Scheveningen en Bloemendaal?

Schiermonnikoog 5 januari 2019

Kerstvakantie
Het duurt vier volle dagen voordat op maandag 7 januari de ramp opgeschaald  wordt naar een zogenaamd GRIP4-incident. Dit betekent dat de burgemeester van Leeuwarden coördinerend bestuurder wordt met een Regionaal Beleidsteam dat dag en nacht aan zijn zijde staat. Daardoor zijn ook betrokken nationale instanties, zoals departementen en Rijkswaterstaat, bij de aanpak van de problemen met de verloren containers betrokken. De beslissing is genomen op aandrang van de eilander burgemeesters die zich tot in het weekeinde verstoken voelden van stevige coördinatie. De Nederlandse rampenbestrijding kent vijf gradaties van overheidsbemoeienis. GRIP5 is een nationale ramp, GRIP4 zit een niveau lager. Dan gaat het om een zwaar incident dat het niveau van een veiligheidsregio, zoals Friesland er eentje is, overstijgt.
Helden
Wat is de met de mond beleden erkenning van unieke natuurgebieden nog waard in dit land? Wat stelt natuurbescherming voor als er een ramp van een dergelijke ongekende omvang plaatsvindt en verantwoordelijke bestuurders het niet nodig vinden hun kerstvakantie te onderbreken voor deze catastrofe in Noord-Nederland?
De echte helden zijn de lokale bestuurders en de burgers van de eilanden met hun toeristische aanhang. Is de participatie van burgers zo warm als de gratis chocolademelk van Staatsbosbeheer, de inzet van alle bewindslieden is zo koud als windkracht 9 met noordoostelijke wind op de Boschplaat.
De reder zwijgt. De kapitein zoekt in een escaperoom naar een uitgang. Excuses en sorry? Medeleven? Nooit van gehoord.

Barbertje moet hangen
Op het moment dat honderden tonnen consumptieartikelen onnatuurlijk aanspoelen in een natuurlijke omgeving, gaan we ons zelf afvragen hoeveel we consumeren en waarom. Menig columnist stelt de vraag naar de achtergronden van ons consumptiegedrag. In nogal wat reacties komt het antwoord in de vorm van het werkwoord ‘consuminderen’ en wordt de ethische lakmoesproef in verband gebracht met duurzaamheid, hergebruik van goederen en verspilling. Economie en ethiek als vraagbakens in een vervuilde zee. Wat mij betreft geheel terecht maar als er tientallen containers vol schoenen overboord vliegen op de Noordzee en richting de stranden drijven, ga je toch ook niet beginnen over zin en onzin van wandelen?  Wat mij betreft gaat nu vooral de aandacht naar de allerhoogste prioriteit: schade herstellen, containers met spoed bergen, rampenplan op orde, de oorzaken van een falend waddenbeleid opzoeken en oplossen en de schuldvraag onderzoeken. Barbertje moet hangen en de vervuilt betaalt. Alles.
Bord spaghetti
Wat namelijk opvalt is het gebrek aan regie en coördinatie op landelijk niveau. Niemand heeft iets gemerkt van een nationaal rampenplan dat onmiddellijk op 2 januari in werking gesteld zou moeten worden. De oorzaak? Het Waddengebied is bestuurlijk gezien een bord spaghetti, een wirwar van belangenorganisaties en overheden met task forces, projectgroepen, commissies, klankbordgroepen, beheerclusters en trekkerteams en evaluatiebijeenkomsten, bijpraatsessies, werkbezoeken en beheerderoverleggen.
De helft van bestuurlijk Nederland gaat zo’n beetje over het Waddengebied: ministeries zoals Financiën, Economische Zaken, Landbouw, natuur & voedselkwaliteit, Infrastructuur & Waterstaat en Defensie, rijksdiensten als Rijkswaterstaat en Domeinen, regionale en lokale overheden, semi-overheidsorganen als Staatsbosbeheer, Waterschappen, natuurbeheerder Natuurmonumenten, natuurbeschermers van Waddenvereniging, Vogelbescherming, Greenpeace, bedrijven als de NAM en de Shell met in hun kielzog VNO-NCW. Een leger aan adviseurs, ambtenaren, beheerders en beslissers in Nederland om nog maar te zwijgen over de internationale Waddenvertegenwoordigers in Duitsland en Denemarken.

Oostelijk Vlieland en de Richel

De ambtelijke macht is net zo moeilijk te verplaatsen als de oude boorplatforms in de Noordzee. Alle partijen die er te doen  in het Waddengebied koesteren hun unieke en zelfstandige bestaan tot in lengte van dagen. Zij zijn zelf hindermachten geworden om de verdeling van de macht in de Wadden te verhinderen. Zeker twintig jaar lang wordt er gepleit voor één leidend ministerie over het waddengebied, met één begroting en één uitvoeringsinstantie.  Het lijkt makkelijker met burgers een vervuild strand op te ruimen dan met bestuurders een weerbarstig dossier op te lossen.
Wadlopen zonder schoenen
Iedereen kan jarenlang blijven polderen over een nationaal park, een kustwachtmodel, één dienst, werkgemeenschappen of een Waddenparlement met de macht aan de gemeentes maar het blijft wadlopen in het slik zonder schoenen. Zo bereiken we het gemeenschappelijk doel in het belang van mens en natuur never nooit niet. Een radicale interventie is nodig. Polderen in de Wadden? A mission impossible.
Wat ook opvalt is dat de afgelopen jaren door mensen als Albert de Hoop, tot vorig jaar burgemeester van Ameland, in internationaal verband actief is gelobbyd voor veilige vaarroutes boven de Waddeneilanden. Zonder resultaat, tot op heden. Hoe is het mogelijk. De schepen worden groter en groter. Laden, lossen en de routes moeten sneller en sneller. De aandeelhouders zitten te springen om hogere koersen en de consumenten om nog meer artikelen om aan te schaffen.
Naar Rottum
Doorbreek het poldercircus in de Wadden en laat de eerste tien uit de Top 100  duurzame groenste denkers van Nederland 2018  van het dagblad Trouw inschepen naar Rottumeroog waar ze alleen vanaf komen als er een unanieme oplossing is voor het beheer van de wadden. Rampen zijn natuurlijk nooit helemaal te voorkomen. Maar als je nu geen lessen trekt uit de gevolgen van deze ramp, dan ben je als bestuurder of volksvertegenwoordiger geen knip voor de neus waard.

Gegadigden voor de zoekopdracht Bedenk een goed bestuursmodel voor de wadden: de eerste tien uit de lijst Duurzame 100 groenste denkers en doeners  2018 volgens het Dagblad Trouw:

1. 1. Louise Vet

1. 1. Ruud Zanders

1. 1. Jaap Korteweg

1. 1. Frank Elderson

1. 1. Paul Polman

1. 1. Thomas Rau

1. 1. Jan Rotmans

1. 1. Eva Gladek

1. Marlijn Simons Somhorst

2. Paul de Ruiter

Nota bene
Ik publiceerde een serie artikelen over de bestuurlijke spaghetti van het wad; het eerste artikel verscheen op 7 januari 2017 op www.beleefdewadden.live;  de laatste op 2 februari 2107