Eb

Ik trek mij terug en wacht.
Dit is de tijd die niet verloren gaat:
iedre minuut zet zich in toekomst om.
Ik ben een oceaan van wachten,
waterdun omhuld door ’t ogenblik.
Zuigend eb van het gemoed,
dat de minuten trekt en dat de vloed
diep in zijn duisternis bereidt.

Er is geen tijd. Of is er niets dan tijd?

M.Vasalis, uit: ‘Gedichten’, 1997

Liefde voor de zee, angst voor de dood

In 2002 ontmoette ik de schilder Corneille (1922-2010) op mijn favoriete Vlieland. Voor fondswerving ten bate van de Waddenvereniging had hij een zeefdruk gemaakt onder de titel L’amour pour la mer. Zijn liefde voor de zee bleek nogal dubbel. Hij associeerde de zee met gevaar, bedreiging en vooral met de dood. Met zijn doodsangst voor de zee vertolkte Corneille een veel voorkomend gevoel bij de verwoestende kracht van orkanen, springtij en stormvloed met verdrinking van mens, dier en dorpen en steden als gevolg.

De verdwenen dorpen West-Vlieland en  Oerd op Ameland zijn slechts enkele voorbeelden op het Wad van die allesverwoestende kracht van de zee in de periode 1500-1800. Een jaar na mijn geboorte werd Nederland in 1953 geteisterd door de watersnoodramp in Zeeland. Tsunami’s zoals die in Japan bij Sendai in 2011 kostten ontelbare hoeveelheid mensen hun leven. 342 overboord gevallen containers van de MSC Zoë veroorzaakten begin januari een ecologische ramp in het Waddengebied.

Kunstenaars

Stille wateren hebben diepe gronden. De kracht van het water is eeuwenlang verbeeld door kunstenaars. Schilders hebben het water door de eeuwen heen op vele manieren vastgelegd zoals te zien is op de najaarstentoonstelling Koele wateren in het Westfries Museum in Hoorn (zie onder). Oneindig is ook het aantal Nederlandse gezegdes en spreekwoorden dat met water en scheepvaart samenhangt. Gedichten, verhalen, muziek en schilderijen verbeelden eeuwenlang de invloed van de Griekse god Poseidon, die over water en aardbevingen heerste. Hij riep angst op en bezat de kracht om onrust te veroorzaken. De Reis van Sint Brandaen, de reis van Moby Dick, Op hoop van zegen van Herman Heijermans, de boekenkasten staan vol met noodlottige zeeverhalen in de wereldliteratuur. De zee geeft, de zee neemt

De fotograaf Kadir van Lohuizen toont dit najaar de invloed van stijgende zeespiegel op zijn tentoonstelling Rijzend Water in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. De foto’s confronteren ons met iets wat we eigenlijk lang niet altijd willen weten: de stroom klimaatvluchtelingen rijst al meer en meer door zeespiegelstijging. Met alle gevolgen van dien. Het water wordt brak, het land verzilt, mensen raken hun bestaan en inkomen kwijt. Hoe veilig zijn wij eigenlijk in Nederland met ons leven meters onder Nieuw Amsterdams Peil? Hoe lang bieden de zeewaterkeringen, de sluizen, dijken, terpen en wierden ons nog veiligheid van bestaan?

Neder landen

Van de vier elementen – aarde, water, lucht, en vuur – is het element water het meest kenmerkend voor Nederland. Wij wonen in de laagste delta ter wereld. De grote rivieren, de ligging aan zee en 18.000 km dijken die het water moeten keren bepalen het Nederlandse landschap. Water is zowel vriend als vijand. Als ons land door iets gevormd en beïnvloed is, dan is het wel door water, water en nog eens water. Ons laagste punt ligt op 6,74 meter onder NAP, polderen is ons culturele erfgoed en generaties lang bevaren we de wereldzeeën. De Nederlanders verdienen er hun brood mee. Wij hebben er oorlogen op uitgevochten, maar moeten ons er ook tegen beschermen. Geen zee gaat ons te hoog.

Water is leven

Water is allesbepalend, alles overheersend. Water is leven. In de Bijbel is water het allesomvattende levenssymbool: het water des levens Twee atomen waterstof en 1 atoom zuurstof: H2O. In het hindoeïsme neemt Visjnoe als de beschermer van wereld, mens en de morele orde de gedaante aan van een vis om de oudste mens te waarschuwen voor een dreigende zondvloed. In een grote boot werden van elk levend wezen twee exemplaren en zaad van alle planten meegenomen om de aarde te redden. Voor christenen is de zondvloed het dramatische en overtuigende bewijs van Gods straf voor de menselijke zonden. Met de noodzakelijke verhuizing van mens en dier. Zo werd de ark, of wat algemener, de boot het symbool voor redding en behoud van het leven.

Water is dood

Als psychologisch symbool is water universeel verbonden met het onderbewustzijn, de ziel, de gevoelens en de levensloop van mensen.  De oceanen zijn positief de brengers van het leven, maar ze zijn negatief en onvoorspelbaar, ze symboliseren het gevaar. Leven en dood zijn onverbiddelijk en onvermijdelijk met elkaar verbonden op het water.

We moeten het hoofd boven water houden. De Deltawerken waren het moderne antwoord op de watersnoodramp van 1953. 66 jaar later verstevigen we dijken, verhogen we de Afsluitdijk om de te verwachten zeespiegelstijging in de komende honderd jaar het hoofd te bieden. Het is niet meer de vraag of we het tij kunnen keren, maar hoe de generaties na ons het hoofd boven water kunnen houden.

Vriend en vijand

Ik geniet van de Noordzee en van het Wad met zijn dynamiek van het spel van wind en zee, de veranderende patronen op het strand en de duinen en de meanderende geulen of slenken in de kwelders. Ik kijk vol bewondering en verwondering naar de trekvogels van heinde en ver  die op het strand en de zandplaten neerstrijken. Het eilandleven biedt mij rust, ontspanning en afwisseling. Het eiland is mijn rots in de branding van hectische tijden. Het is mijn niet-hemelse paradijsje voor vakantiemomenten. Ik kan mijn ogen niet langer sluiten voor de realiteit van leven en dood op en in het water.  Ze zijn twee handen op een buik: water en vuur, geluk en ongeluk, hoop en wanhoop.  Water, mijn vriend en vijand. Wat kan ik doen om het tij te keren van de rijzende, warme wateren?

Ode aan de Wadden

De zeewind voelt als een zinderende tinteling

De horizon magnetiseert de onbereikbare droom

Het zand vraagt om een hand

De strekdam heimelijk verborgen

Ik volg de meeuw langs de vloedlijn

Mijn voetspoor verdwijnt onder druk van het tij

Alles verandert en blijft gelijk

Henk Tameling, uit Geluksvogel.Het eilandgevoel van Terschelling. 2015

Hoorn onder water? De kracht van het water verbeeld

Het Westfries Museum in Hoorn toont vanaf 28 oktober pronkstukken uit het Rijksmuseum rond het thema Koele wateren. In het kader van deze unieke tentoonstelling organiseren Cinema Oostereiland en de Vrienden van het Westfries Museum op 24 november een symposium over de verbeelding van de kracht van het water.24 november van 14 tot 17 uur: Een spannende middag met bijzondere schilder- en filmkunst en boeiende inleiders. Een afwisselend programma met een drieluik:

• 17^e -eeuwse schilderkunst in een bioscoopzaal
• een  presentatie van plannen voor dijkversterking rond Hoorn op korte termijn
• een filmisch toekomstscenario van Hoorn in het jaar 2200

Wij duiken in het verleden, het heden en de toekomst van de negatieve en positieve kracht van water. Wat tonen de schilderachtige weergaven uit het verleden ons? Hoe gaan we om met zeespiegelstijgingen anno 2019? Voeren de hoge golven ons naar een totaal andere toekomst?

Kaartverkoop a 12,50 euro via www.cinemaoostereiland.nl  Vrienden van het Westfries Museum en Cinema Oostereiland 10 euro. Telefonisch reserveren dagelijks tussen 10.00 – 12.00 uur: 0229 – 23 22 96.